Wetenschappelijk Onderzoek
Het wetenschappelijk onderzoek in het ErasMS is gebaseerd op begrijpen van MS gedurende het leven. Van kinderen met MS tot volwassenen met zowel aanvalsgewijze als progressieve MS proberen we het ziekteproces te begrijpen
Algemene informatie
Het wetenschappelijk onderzoeksprogramma van het ErasMS is gebaseerd op het begrijpen van MS over het leven (‘understandig MS across the lifespan’). Door middel van het volgen van het klinisch beloop en materiaal van verschillende cohorten van MS patiënten proberen we ons begrip over het ziekteproces van MS te vergroten.
Daarnaast kunnen we doordat we onze aandacht als expertisecentrum ook richten op ontstekingsziekten van de hersenen die niet MS zijn (zoals neuromyelitis optica) ook verder in de breedte leren wat een ontstekingsziekte van de hersenen betekent. Binnen ons gehele programma proberen we de wortel van MS te ontrafelen door in detail naar opbouw en functie van de witte bloedcellen van het afweersysteem te kijken.
Door dit te relateren aan leeftijd, ziektebeloop, genetisch risicopakket en ziekte-uitkomsten, proberen we de relevante afwijkingen binnen het afweersysteem te identificeren. Hiervoor zetten we de meest innovatieve immunologische en genetische onderzoeksmethoden in.
Deelname aan onderzoek is altijd volledig vrijwillig. Ook bij deelname is het altijd mogelijk u, zonder opgaaf van reden, terug te trekken uit een studie waaraan u eventueel deel neemt.
Achtergrond
Neuro-immunologisch hersenonderzoek (Neuro-Immunologie Brein (NIB) onderzoek)
Op dit moment is de oorzaak van MS onbekend. Het is van groot belang om dit te begrijpen, niet alleen om dit soort ziektes mogelijk te voorkomen, maar ook om het ziektebeloop beter te voorspellen en behandelen.
Het afweersysteem is verstoord in patiënten met MS. Dit leidt tot overmatige activering van bepaalde afweercellen die in staat zijn om de hersenen binnen te dringen en lokaal schade aan te richten. Meer kennis over welke cellen dit exact zijn en wat deze cellen hiertoe motiveert is noodzakelijk. Hoe eerder in kaart wordt gebracht hoe afweercellen zich gaan gedragen, hoe sneller er kan worden voorspeld en ingegrepen per individuele patiënt. De prikkel die schadelijke afweercellen beweegt om de hersenen in te gaan is waarschijnlijk het resultaat van een nauw samenspel tussen factoren in erfelijk materiaal (DNA) en uit de omgeving. Onze onderzoeksgroep beoogt de veroorzaker van MS tot op de afweercel te doorgronden. Ook zoeken we naar kruisverbanden met varianten van MS, zoals kinder MS en neuromyelitis optica spectrum ziekte (NMOSD).
Verstoord afweersysteem in het ziekteproces van MS
Het afweersysteem bestaat uit verschillende typen cellen die ons lichaam beschermt tegen indringers van buitenaf, zoals virussen, bacteriën en schimmels. Een groep gespecialiseerde afweercellen binnen deze verdedigingslinies, genaamd lymfocyten, ruimt indringers op waar het lichaam al een keer eerder mee in aanraking is geweest. Na herkenning vermenigvuldigen deze cellen zich en gaan naar de plaats van infectie om het gevecht met deze indringers aan te gaan. Dit gevecht wordt een ontstekingsreactie genoemd die na een overwinning van de lymfocyten weer uitdooft. Bij een ziekte als MS zijn ‘B’ en ‘T’ lymfocyten overactief, waardoor ze niet alleen indringers maar ook de gezonde cellen in de hersenen aanvallen. Deze aanval vertegenwoordigt ook de tijdelijke, klinische terugval in MS (schub). Het vizier van de lymfocyt is hierbij gericht op de beschermings- en geleidingslaag van zenuwcellen, myeline. De ontstekingsreacties die als gevolg hiervan plaatsvinden zijn de witte vlekken die worden gezien op de MRI scan van een patiënt met MS. Deze vlekken kunnen ook weer verdwijnen, wat een teken is dat de ontstekingsreacties zijn uitgedoofd en myeline (deels) is hersteld. Wanneer dit onvoldoende gebeurt, zal ook de zenuwcel zelf worden aangetast (axonale schade). Dit proces is onomkeerbaar en leidt tot uitvalsverschijnselen die niet meer herstellen.
Biomarker identificatie
Het is van cruciaal belang om accuraat te kunnen voorspellen hoe een ziekte als MS bij een patiënt zal verlopen of hoe deze zal reageren op bepaalde therapie. Zal er bijvoorbeeld een agressief beloop zijn, waarbij er snel definitieve uitvalsverschijnselen optreden, en op welk moment moet er bepaald type behandeling gegeven worden zonder dat daar ernstige bijwerkingen door ontstaan?
Ons team streeft ernaar om voorspellers (‘biomarkers’) hiervan te ontdekken aan de hand van eigenschappen van een brein-infiltrerende afweercel en met name de lymfocyt en de schade die deze lokaal veroorzaakt, en deze toe te passen in de praktijk. Om dit te realiseren wordt er in het ErasMS bloed en hersenvocht verzameld van patiënten, zowel jong als oud, met verschillende vormen van MS. Hierdoor kunnen we onderzoeken hoe specifieke verandering in dit materiaal samenhangt met ziektebeloop of uitkomst van therapie.
Therapeutische strategieën bij MS
Tot dusver blijkt alleen therapie gericht tegen het afweersysteem effectief te zijn in een ziekte als MS. Dit soort therapie remt de ziekte, maar voorkomt of geneest deze niet. Hier moet snel winst behaald worden. Een van de grote nadelen van bestaande therapievormen is dat zowel schadelijke als goede afweercellen worden geremd. Goede afweercellen zijn nodig om infecties te bestrijden. Met het geven van dit soort therapie is de kans op ernstige bijwerkingen dus hoog. Echter, hoe eerder de schadelijke, brein-infiltrerende afweercel wordt geremd, hoe groter de kans dat de fase van onherstelbare schade in het brein niet wordt bereikt. Wanneer we weten welke afweercel cruciaal is voor het ziektebeloop, kunnen we hier ook gerichte therapie op ontwikkelen die uiteindelijk op een vroeger moment en met minder risico ingezet kan worden. Ook leveren uitkomsten van huidige therapie hier nieuwe inzichten in; doordat we MS patiënten volgen na een bepaalde therapie krijgen we een indruk welke eigenschap van een afweercel leidend is voor een klinisch effect.
Beschadiging van zenuwen bij MS
Wanneer een afweercel actief is, zoals in de hersenen van mensen met MS, scheidt deze ook stoffen uit die terecht komen in het hersenvocht en bloed. Daarnaast zorgt lokale ontsteking er weer voor dat stoffen vrijkomen die afweercellen aantrekken, of het resultaat zijn van schade aan zenuwcellen. Wij denken dat de balans in deze stoffen ons kan helpen in het herkennen van bepaalde subvormen van en het voorspellen van het beloop van MS. Over het algemeen speelt het aantrekken van geactiveerde afweercellen (lymfocyten) een dominante rol in het begin van de ziekte, terwijl ophoping en verdere infiltratie van deze cellen in het breinweefsel uiteindelijk zorgt voor de onherstelbare schade. Op basis van recente resultaten lijken stoffen genaamd soluble CD27 (sCD27; activering), CXCL10 (aantrekking) en neurofilament light chain (NF-L; schade) belangrijke kandidaten te zijn.
Technische modaliteiten
Naast het unieke materiaal dat wij verzamelen binnen ons centrum, maken wij gebruik van de meest vooraanstaande technieken om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de schadelijke afweercellen (lymfocyten) in MS. Dit doen wij in samenwerking met onderzoeksinstituten in binnen- en buitenland. Zo hebben wij de beschikking tot de nieuwste technologie waarmee afweercellen tot op de cel in kaart kan worden gebracht (spectrale flow cytometrie, next-generation sequencing). Ook hun ontwikkeling en functie bestuderen we aan de hand van geavanceerde sorteer- en kweektechnieken. Dit wordt niet alleen onderzocht in bloed en hersenvocht, maar ook in verschillende typen breinweefsel van donoren met MS (Nederlands Herseninstituut, Amsterdam).
Samenwerking
Het team van ErasMS gelooft sterk in de kracht van samenwerking. Daarom werken we met meerdere MS onderzoekcentra en zorgcentra in Nederland samen. We hebben voor ons wetenschappelijk onderzoek een intensieve samenwerking met algemene ziekenhuizen in de regio. Verder werken we samen met andere universiteiten en universitair medische centra door heel Nederland. Om wetenschappelijk onderzoek mogelijk te maken werken we ook samen met commerciële partijen (zie belangenverstrengeling).
Om samenwerking met top-centra in het buitenland mogelijk te maken zijn we ook aangesloten bij verschillende nationale en internationale onderzoeksnetwerken. Voor deelname aan deze onderzoeken vragen we deelnemers aan onderzoek ook om, wanneer van toepassing, specifiek toestemming te geven om gegevens te mogen delen. Netwerken waaraan we deelnemen zijn:
Lopende studies volwassenen
PROUD studie
PRedicting the OUtcome of a Demyelinating event
Sinds 2007 loopt in het Erasmus MC de multicenter PROUD-studie.
Het doel van deze studie is het identificeren van voorspellers van het ziektebeloop bij patiënten met een eerste aanval van MS. Patiënten kunnen worden geïncludeerd binnen 6 maanden na een eerste aanval van demyelinisatie en worden vervolgens vervolgd. Hierbij wordt het klinisch beloop gevolgd, deels door middel van vragenlijsten, worden de MRI’s vervolgd en wordt er bloed- en eventueel hersenvocht opgeslagen (wanneer het vanuit klinisch oogpunt noodzakelijk is dat het wordt afgenomen), eenmalig wordt een ontlastingsmonster gevraagd. Opvolging voor de studie wordt gecombineerd met de standaard poliklinische afspraak danwel telefonisch.
Voor vragen over de studie of eventuele deelname kunt u mailen naar: proudms@erasmusmc.nl
SPIN-P studie
Studie naar Predictieve factoren voor Inflammatie en Neurodegeneratie bij Primair progressieve MS
In 2020 is de multicenter SPIN-P studie van start gegaan. Het doel van deze studie is om te kijken naar factoren die mogelijk bijdragen aan het beloop van primair progressieve MS. In het bijzonder wordt gekeken hoe factoren die wijzen op ontsteking en factoren die wijzen op degeneratie (geleidelijk verlies van functie) zich tot elkaar verhouden binnen deze groep patiënten. Het klinisch beloop zal worden vervolgd, deels door middel van vragenlijsten. Ook zullen bevindingen van het aanvullend onderzoek (MRI gegevens, bloedonderzoek en eventueel hersenvochtonderzoek) worden meegenomen in het opvolgen van patiënten die deelnemen aan de studie. Het onderzoek wordt gecombineerd met de standaard klinische zorg danwel middels een poliklinische of telefonische afspraak.
Voor vragen over de studie of eventuele deelname kunt u mailen naar: spinp@erasmusmc.nl
Biobank bij MS
Biobank bij MS, neuromyelitis optica spectrum ziekte (NMOSD), MOG-geassocieerde ziekte (MOGAD) en varianten van ontstekingsziekten in centrale zenuwstelsel
Bij het merendeel van de patiënten die op de polikliniek komen met verdenking van een mogelijke ontstekingsziekte van het centrale zenuwstelsel zal worden gevraagd of er, indien er vanuit medische redenen een bloedafname of hersenvochtafname zal worden verricht, aanvullend bloed of hersenvocht mag worden afgenomen voor wetenschappelijk onderzoek.
Dit materiaal zal worden gebruikt om te zoeken naar mogelijke oorzaken of bijdragende factoren aan het ontstaan en beloop van MS, NMOSD of andere varianten van ontstekingsziekten van het centrale zenuwstelsel zoals recidiverende oogzenuw- of ruggenmergontsteking.
Voor vragen kunt u mailen naar msonderzoek@erasmusmc.nl of devic@erasmusmc.nl
Medicatie studies bij volwassenen
Vanuit het ErasMS nemen we deel aan verschillende medicatie studies bij volwassenen. Momenteel lopen er verschillende medicatie studies waarvoor actief geïncludeerd wordt of gaat worden voor patiënten met MS patiënten met NMOSD.
Als u hierover vragen heeft of eventueel interesse om deel te nemen kunt u contact opnemen via msonderzoek@erasmusmc.nl
Lopende studies kinderen
PROUD-Kids studie
Een onderzoek naar het ontstaan en beloop MS bij kinderen
In het Nationaal kinder MS Centrum in Rotterdam wordt ook wetenschappelijk onderzoek verricht naar MS en op MS lijkende ziektebeelden bij kinderen. Zoals u op de website al hebt kunnen lezen, is MS een chronische ziekte waarvan nog niet exact bekend is hoe het ontstaat. Wetenschappelijk onderzoek is belangrijk om meer te leren over de ontstaanswijze en het beloop van MS op kinderleeftijd. Mede door verbetering van de herkenning en van de diagnostiek wordt de ziekte de laatste jaren vaker bij kinderen vastgesteld. Kinderen met MS doorlopen niet hetzelfde patroon als volwassenen met MS.
Kinderen kunnen bij de eerste aanval andere klachten hebben dan volwassenen. Daarnaast zijn er ook verschillen te zien tussen kinderen en volwassenen op MRI-scans en in het ziektebeloop. Gelukkig krijgen lang niet alle kinderen die een eerste aanval van een ontsteking in de hersenen en/ of het ruggenmerg hebben doorgemaakt ook MS. Belangrijk onderwerp van wetenschappelijk onderzoek is dan ook welke factoren een rol spelen bij het uiteindelijk ontstaan van MS na een eerste aanval. Er wordt gekeken naar verschillende factoren, onder andere naar genetische factoren, maar ook naar omgevingsfactoren zoals virusinfecties en vitamine D-gehalte.
Omdat kinderen relatief nog aan weinig omgevingsfactoren zijn blootgesteld, hoopt men dat de ware oorzaak voor het ontstaan van MS in deze bijzondere groep gevonden kan worden. Daarnaast is wetenschappelijk onderzoek erg belangrijk om inzicht te krijgen in hoe vaak MS en verwante aandoeningen op kinderleeftijd voorkomen in Nederland. Natuurlijk is het ook belangrijk om deze bijzondere groep kinderen te vervolgen om te kijken hoe het in de toekomst met hen gaat.
Aan dit wetenschappelijk onderzoek werken nog 14 andere ziekenhuizen in Nederland mee. We volgen de kinderen op nadat ze een 1e aanval hebben gehad. We verzamelen allerlei klinische gegevens, zoals geboortedatum, medische voorgeschiedenis, aandoeningen in de familie, ernst van de aanval en het eventueel ontstaan van nieuwe aanvallen. Daarnaast verzamelen we de MRI-scans, bloed en hersenvocht (op een moment dat er toch al wordt geprikt of dat materiaal over is gebleven op het laboratorium).
In mei 2018 is een nieuwe versie van dit wetenschappelijk onderzoek, de PROUD-kids 2.0 studie, van start gegaan. Hierbij verzamelen we nog wat extra gegevens, zoals oog-scans en ontlasting voor microbioomonderzoek, beide veelbelovend voor een betere voorspelling van het ziektebeloop. Natuurlijk gebeurt dit anoniem, en worden de gegevens dus niet aan de naam van de patiënt gekoppeld.
Vragen?
Stel ze gerust via proudkids@erasmusmc.nl
Medicatie studies bij kinderen
Voor volwassenen met MS zijn er erg veel verschillende medicijnen beschikbaar. Voordat deze medicijnen aan kinderen gegeven mogen worden, moet eerst worden getest of deze veilig zijn in kinderen en of de medicijnen ook effectief zijn voor behandeling van MS in kinderen. Samen met de farmaceutische industrie werken wij daarom mee aan verschillende medicatie trials, om uiteindelijk meer onderhoudsbehandelingen van MS beschikbaar te maken voor kinderen met MS.
Op dit moment wordt er onderzoek gedaan naar orale therapie (tabletten) bij kinderen met MS. Dit zijn tabletten in de ‘eerste lijn’, maar ook medicatie in de ‘tweede lijn’. Overschakelen op de ‘tweede lijn’ gebeurd wanneer er toch aanvallen ontstaan door de huidige behandeling heen en/of er verslechtering ontstaat op de MRI scan.