Er zijn weinig mensen die nog twijfelen dat het afweersysteem ten grondslag ligt aan het ontstaan van MS. In de periode nog voordat de diagnose MS wordt gesteld, zijn schadelijke afweercellen vanuit het bloed in staat de hersenen binnen te dringen om daar uiteindelijk ontsteking te veroorzaken. Dit komt waarschijnlijk doordat de bloed-hersenbarrière, die normaliter schadelijke afweercellen tegenhoudt, aan het begin van het ziekteproces meer open staat. Hoe dit kan is nog niet duidelijk. Een hypothese die momenteel in MS centrum ErasMS wordt getoetst is dat, als gevolg van een specifieke reactie op het Epstein-Barr virus (EBV), een bepaalde groep afweercellen die zich als eerste vastklampt aan de bloed-hersenbarrière, waardoor deze wordt geactiveerd en doorbroken. T-cellen zijn afweercellen die met name goed zijn in het herkennen van virussen zoals EBV.
In eerdere studies heeft ons centrum aangetoond dat een specifieke groep CD4+ T-cellen, genaamd Th17.1, direct te maken heeft met het ontstaan en behandelen van MS ziekteactiviteit (van Langelaar et al., Brain 2018; Koetzier et al., Neurol N2 2020; van Langelaar et al., Front Immunol 2020; Koetzier et al., Front Immunol 2021; Koetzier et al., Front Immunol 2022). Deze T-cellen zijn minder aanwezig in het bloed en verrijkt in de hersenen van mensen met MS. Het gedrag van (afweer)cellen zoals een T-cel wordt bepaald door een verzameling aan factoren die zorgen voor afschrijving van kleine stukjes DNA (transcriptiefactoren). Hierdoor worden verschillende eiwitten gemaakt die er bijvoorbeeld voor kunnen zorgen dat een T-cel zich gemakkelijk aan een bloed-hersenbarrière vastklampt om deze te passeren.
Een aantal onderzoekers in het ErasMS team, waaronder promovenda Fabiënne van Puijfelik en de inmiddels gepromoveerde (Dr.) Steven Koetzier, heeft zich samen met de inmiddels gepromoveerde (Dr.) Cindy Hoeks uit de groep van Dr. Bieke Broux/Prof. Niels Hellings in Hasselt (België) afgevraagd welke combinatie aan transcriptiefactoren bepalend is voor CD4+ T-cellen om de bloed-hersenbarrière te doorkruisen in het begin van het ziekteproces van MS. De resultaten uit deze studie laten zien dat de aanwezigheid van twee transcriptiefactoren, RUNX3 en EOMES, gerelateerd is aan het vermogen van CD4+ T-cellen om richting de hersenen te gaan. Dit gedrag gaat samen met specifieke antennes die dit soort T-cellen naar de bloed-hersenbarrière leiden, te weten een chemokine receptor genaamd CCR5 en een enzym genaamd granzyme K. Deze bevindingen kwamen voort uit cel analyses in het bloed van zowel behandelde en onbehandelde mensen met de vroege vorm van MS ten opzichte van gezonde individuen, in bloed en hersenvocht van dezelfde mensen met MS en in kweekbakjes waarin het doorkruisen van de bloed-hersenbarrière werd nagebootst. Een extra belangrijke observatie hierbij was dat de Th17.1 niet alleen het meeste RUNX3, EOMES, CCR5 en granzyme K eiwit bevatte, maar ook de enige CD4+ T-cel was die méér aan de andere kant van een inactieve (gekweekte) bloed-hersenbarrière terecht kwam.
Dit onderschrijft ons concept dat het inderdaad de Th17.1 is die zich (via sterke aanmaak van eiwitten zoals CCR5 en granzyme K) als een eerste afweercel vastklampt aan de bloed-hersenbarrière, waardoor de poort meer open gaat ook voor andere schadelijke afweercellen om (acuut of sluimerend) toe te reden tot de hersenen in de beginfase van MS.
De resultaten van dit onderzoek zijn vorige maand gepubliceerd in het tijdschrift European Journal of Immunology (https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/eji.202350544) en werden gepresenteerd op internationale congressen zoals ECTRIMS en de ESCCA. Dit onderzoek werd financieel ondersteund door Stichting MS Research en ZonMw.